Oligofrenopedagogika konspekty publikacje karta nauczyciela awans zawodowy książki

Pedagogika Marii Montessori

Ojciec Pio

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w małej miejscowości Chiarawalle we Włoszech. Jako dziecko sześcioletnie rozpoczęła naukę w rzymskiej szkole publicznej. Była to szkoła tradycyjna, w której czas nauki Maria Montessori zapamiętała jako czas bezruchu oraz tłumienia aktywności uczniów. Po latach skrytykowała tak pojmowaną szkołę, której symbolem była "ławka szkolna". Po ukończeniu średniej szkoły technicznej, postanowiła podjąć studia medyczne, które ukończyła z wyróżnieniem. Była pierwszą we Włoszech, kobietą-lekarzem.
W roku 1897 podjęła pracę w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego, podczas której zwróciła szczególną uwagę na dzieci upośledzone umysłowo, przebywające w zamkniętych pomieszczeniach gdzie próbowały czymś się zająć; bawiły się resztkami niedojedzonego chleba. Zachowanie to nasunęło jej myśl, że dzieci posiadają wewnętrzną siłę stymulującą je do rozwoju. By mogła ona się ujawnić, wystarczy im stworzyć odpowiednie warunki.
Wkrótce natrafiła na pracę Marca Gasparda Itarda i jego ucznia Edwarda Sequina. Dzięki pedagogice specjalnej Sequina oraz Itarda, praktyce medycznej i doświadczeniom w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo doszła do wniosku, że problem ich rozwoju i kształcenia jest raczej natury pedagogicznej niż medycznej i wymagają one jedynie odpowiednich warunków wychowawczych, czyli specjalnej metody pracy nad ich rozwojem.
Montessori była także aktywnym członkiem Narodowej Ligi Wychowania Dzieci Upośledzonych Umysłowo. Wiosną 1890 roku, Liga otworzyła w Rzymie Instytut Medyczno-Pedagogiczny Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych, połączony ze szkołą ćwiczeń dla 22. uczniów. M. Montessori powierzono kierowanie tym instytutem. To dało jej okazję do eksperymentów nad nowatorskim zastosowaniem materiału dydaktycznego Itarda i Sequina. W tym czasie opracowała również swoją metodykę nauczania czytania i pisania. Okres ten później tak scharakteryzowała: "Bardziej zajęta niż nauczycielka ludowa i zupełnie pozbawiona wakacji, uczyłam dzieci od 8. rano do 7. wieczorem. Te dwa lata praktyki są moim pierwszym i właściwym tytułem do pedagogiki."
Niebawem się okazało, że nauczane przez nią dzieci upośledzone umysłowo, osiągały lepsze wyniki niż dzieci w normalne. Według Montessori, przyczyną tego były odmienne metody pracy dydaktycznej. "Pierwszym ułatwiono rozwój, gdy ich koledzy normalni byli krępowani i unicestwiani. Sądziłam, że gdyby kiedykolwiek wychowanie specjalne, które tak cudownie rozwinęło upośledzonych, zostało zastosowane do dzieci normalnych cud znikąłby, a przepaść dzieląca ludzi niepełnosprawnych od normalnych nigdy nie byłaby wypełniona. Kiedy wszyscy podziwiali postępy moich idiotów, rozmyślałam nad przyczynami, które mogły zatrzymać zdolnych uczniów szkół miejskich na tak niskim poziomie." W roku 1902 uczestnicząc w II Międzynarodowym Kongresie Pedagogicznym, Montessori referowała wyniki swojej pracy nad związkami pedagogiki z medycyną. Treść wypowiedzi dotyczyła też zastosowania na nowy sposób metody Sequina.
Panująca we Włoszech atmosfera reform spowodowała powstanie "Instituto Romano die Beni Stabili", który miał za zadanie zmodernizowanie i wyremontowanie domów w dzielnicy zamieszkałej przez rodziny robotnicze, oraz resocjalizację jej mieszkańców, w tym zajęcie się dziećmi pozostającymi bez opieki. W tym celu w każdym domu na parterze, postanowiono otworzyć placówkę na wzór świetlicy-przedszkola. W instytucjach tych zamierzano zatrudnić nauczycieli, lekarzy, a nad całością miał czuwać odpowiednio przygotowany kierownik. To stanowisko zaproponowano M. Montessori, która chętnie je przyjęła. Montessori nazwała tę instytucję wychowawczą Case dei Bambini - Domy Dziecięce.
Pierwsze przedszkole pod tą nazwą zostało otwarte w 1907 roku. M. Montessori spędzała w nim każdą chwilę wolną od pracy na Uniwersytecie Rzymskim i praktyki lekarskiej. Powoli wyposażała też placówkę w meble dostosowane do potrzeb dzieci, pomoce Itarda i Sequina, a także materiały własnego projektu i stosowane w psychologii eksperymentalnej. Przygotowywała opiekunki do pracy z dziećmi i nowymi pomocami. Zalecała, by niczego dzieciom nie narzucały: "Nie stawiam wychowawczyniom żadnych ograniczeń i żadnych szczególnych obowiązków. Chciałam tylko poznać reakcję dzieci. Prosiłam, by one im w żaden sposób nie przeszkadzały."

Po kilku tygodniach pobytu dzieci w placówce, M. Montessori zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu. Wzrastało też ich zainteresowanie materiałem dydaktycznym. Wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Wydarzeniem, które pracy M. Montessori nadało nowy sens, było odkrycie zjawiska, które później nazwała "polaryzacją uwagi". Od czasu odkrycia "polaryzacji uwagi" celem jej eksperymentalnej pracy się stało wywoływanie tego zjawiska.
Coraz bardziej doskonaliła opracowany przez siebie materiał dydaktyczny. Zestaw pomocy został wzbogacony o nowe pomoce do nauki geografii, gramatyki, matematyki oraz innych przedmiotów nauczania. Prowadząc obserwacje, M. Montessori zauważyła zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. "Lekcji ciszy".
Wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną obowiązującą w stosunku do dzieci, swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces tej nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie, a to powodowało powstawanie następnych placówek. W roku 1910 podjęła decyzję o rezygnacji ze wszystkich innych zajęć, łącznie z rezygnacją z prawa do wykonywania zawodu lekarza. Odtąd się zajęła doskonaleniem swojej metody. Wkrótce doszło do spopularyzowania w świecie teorii pedagogicznej Marii Montessori. W roku 1911 metodę tę zaczęto stosować w szkołach w Szwajcarii i we Włoszech. W rok później powstały w Anglii i USA komitety popierające jej pedagogikę. Od tej pory M. Montessori całkowicie się oddaje doskonaleniu i propagowaniu swojej metody. Odbywa liczne podróże w celu wspierania rozwijającego się ruchu montessoriańskiego. Efektem tych wysiłków jest powstawanie komitetów i organizacji popierających idee Montessori. Organizowane są kursy i sympozja pedagogiczne w czasie trwania których, Montessori prowadzi wykłady i odczyty. Powstają nowe placówki pracujące według jej metody. W ruch montessoriański się włączają znane osobistości świata pedagogicznego i osoby będące autorytetami uwczesnych czasów.
Idea Montessori daje początki nowym nurtom pedagogicznym. W roku 1929 powstaje Międzynarodowe Stwarzyszenie Montessori (skrót oryginalny AMI), które się staje centralną organizacją koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich na świeci oraz kształcącą nauczycieli. Krajowe Stowarzyszenia Montessori powstają na całym świecie, powstają też Centra Szkoleniowe.
Idea wychowania do wolności i niezależności, zawarta w metodzie się stała zagrożeniem dla rządów faszystowskich. W roku 1933 zamknięto w Niemczech wszystkie szkoły prowadzone metodą Montessori, a napisane przez nią książki razem z innymi spalono publicznie na Reishstagsplatz w Berlinie.
Po II Wojnie światowej, M. Montessori ponownie podjęła wysiłki w celu odrodzenia ruchu społecznego na rzecz metody. Zaowocowały one reaktywowaniem starych i powoływaniem nowych stowarzyszeń, ośrodków szkoleniowych, przedszkoli i szkół montessoriańskich. Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłanie humanistyczne zawarte w ideach swojej metody wychowawczej, Maria Montessori została wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi przez rządy i uniwersytety wielu krajów.
Była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa, na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej, była nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. By uczcić jej osiemdziesiąte urodziny, zorganizowano spotkanie poświęcone zagadnieniom pedagogiki. Przerodziło się ono w konferencję międzynarodową, podczas której M. Montessori wygłosiła trzy wykłady. Zawarła w nich wszystkie podstawowe idee swojej teorii. Sformułowała też słynne zdanie, stanowiące zasadę wychowania metodą Montessori - "Pomóż mi zrobić to samodzielnie". W maju 1951 roku się odbył ostatni kongres Montessori z jej udziałem. Organizatorem było AMI Brało w nim udział prawie 150. delegatów z siedemnastu krajów.
Maria Montessori zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii. Ostatnim domem Marii Montessori było mieszkanie przy Koniginweg w Amsterdamie, które od czasu jej śmierci jest siedzibą AMI i miejscem pamięci narodowej.

Metoda M. Montessori obejmuje 12 zasadniczych punktów, które charakteryzują jej myśl pedagogiczną, ukształtowaną na bazie zdobytego doświadczenia w wieloletniej pracy z dziećmi.
1. Oparta jest na latach cierpliwej obserwacji rozwoju dziecka.
2. Dowiodła swojej uniwersalności. W ciągu kilku generacji stosowano ją z całkowitym sukcesem u dzieci pochodzących niemal z każdego cywilizowanego państwa.
3. Ukazała ona dziecko jako miłośnika pracy, w tym pracy intelektualnej, którą podejmuje ono spontanicznie i z głęboką radością.
4. Oparta jest na wielkiej potrzebie dziecka, by uczyć się poprzez aktywne działanie. Na każdym etapie umysłowego rozwoju dziecka dostarcza mu się okazji do zajęć odpowiednich do jego poziomu, przez co rozwija ono swoje zdolności.
5. Zapewniając dziecku maksimum spontaniczności, umożliwia mu jednak zdobycie takiego samego lub nawet wyższego poziomu osiągnięć szkolnych, jak systemy tradycyjne.
6. Chociaż wyklucza konieczność posługiwania się środkami przymusu, takimi jak kara i nagroda, to prowadzi do wyższej dyscypliny niż tradycyjne metody.
7. Oparta jest na głębokim poszanowaniu osobowości dziecka i powstrzymaniu się od narzucania mu wpływów dorosłych.
8. Stwarza nauczycielowi możliwość traktowania każdego dziecka indywidualnie pod każdym względem.
9. Każde dziecko pracuje w swoim własnym tempie.
10. Wyklucza ducha rywalizacji i zasadę wynagradzania za dobre wyniki. Zamiast tego daje dzieciom szansę do okazywania sobie wzajemnej pomocy.
11. Dziecko pracuje z własnego, wolnego wyboru i bez współzawodnictwa, nie grozi mu więc przeciążenie, poczucie niższości i inne przeżycia które mogą być powodem głębokich zaburzeń psychicznych w późniejszym życiu.
12. Metoda ta rozwija także całą osobowość dziecka, nie tylko jego zdolności intelektualne, ale również jego rozwagę, samodzielny i niezależny wybór oraz dopełnienie emocjonalne.
M. Montessori ukształtowała swoją teorię pedagogiczną głównie w oparciu o intuicyjną obserwację dzieci. Wyodrębniła dwa elementy pomocne w procesie rozwoju dziecka: okres wrażliwości i chłonny umysł. Zaobserwowała, że okresy wrażliwości u dziecka są związane z potrzebą porządku w jego otoczeniu. Prawa natomiast, które kierują rozwojem umysłowym dziecka mogą być poznane jedynie przez proces rozwoju. Po dokonaniu odkrycia na temat okresów wrażliwości i chłonnego umysłu Montessori doszła do wniosku, że nowoczesna pedagogika musi mieć nowy cel: obserwowanie dziecka od momentu poczęcia. Jedynie w ten sposób może się rozwinąć nowy model pedagogiki oparty na wspieraniu wrodzonych sił i zdolności dziecka oraz wyprzeć stary model, który bazuje na przekazywaniu starej wiedzy. Te wszystkie założenia starała się realizować w swojej nowatorskiej metodzie, którą opracowała.